Inhoud:

Deze pagina beantwoord de vraag: "Maakt 1 boom nu het verschil?" Het antwoord is vaak: ja, iets wat we op een eenvoudige manier voor u in kaart gaan brengen. De meeste mensen die deze pagina hebben gelezen, waren aangenaam verrast.

Hoe belangrijk zijn bomen nu eigenlijk?

De functiewaarden van een boom

Bomen, met name oudere bomen, vervullen talrijke maatschappelijke functies en zijn daarom van groot belang voor onze samenleving. In Afbeelding 1 worden de meest voorkomende functies weergegeven.

Hoewel het misschien overbodig klinkt om te vermelden, is het geen nieuws dat de ene boom meer schaduw biedt dan de andere. Maar dit is eigenlijk van toepassing bij elke functiewaarde, wanneer we bijvoorbeeld kijken naar de functie van de biodiversiteit, zijn de verschillen bijzonder groot. Sommige bomen kunnen zelfs schadelijk zijn voor de biodiversiteit. Sinds enkele jaren wordt een classificatiesysteem gehanteerd met een groene lijst voor bomen die veel bijdragen aan de biodiversiteit, een gele lijst voor bomen met beperkte bijdrage, en een zwarte lijst voor bomen die schadelijk zijn voor de biodiversiteit. Voor meer informatie en een uitgebreidere toelichting, raadpleeg “Classificering Biodiversiteit”.

De functiewaarden van een boom Bomen, met name oudere bomen, vervullen talrijke maatschappelijke functies en zijn daarom van groot belang voor onze samenleving. In onderstaande afbeelding worden de meest voorkomende functies weergegeven. Hoewel het misschien overbodig klinkt om te vermelden, is het geen nieuws dat de ene boom meer schaduw biedt dan de andere. Echter, wanneer we Bijvoorbeeld kijken naar de functie van de biodiversiteit, zijn de verschillen bijzonder groot. Sommige bomen kunnen zelfs schadelijk zijn voor de biodiversiteit. Sinds enkele jaren wordt een classificatiesysteem gehanteerd met een groene lijst voor bomen die veel bijdragen aan de biodiversiteit, een gele lijst voor bomen met beperkte bijdrage, en een zwarte lijst voor bomen die schadelijk zijn voor de biodiversiteit. Voor meer informatie en een uitgebreidere toelichting, raadpleeg “Classificering Biodiversiteit”.

Lijst 1 t/m 3: Biodiversiteitsclassificaties verdeeld in een groene, een gele en een zwarte lijst.

Hoe belangrijk zijn bomen nu eigenlijk? De functiewaarden van een boom Bomen, met name oudere bomen, vervullen talrijke maatschappelijke functies en zijn daarom van groot belang voor onze samenleving. In onderstaande afbeelding worden enkele van de meest voorkomende functies weergegeven. Tevens biedt deze pagina antwoord op de vraag: "Maakt 1 boom nu het verschil?" Het antwoord is ja, iets wat we op een eenvoudige manier in kaart gaan brengen. De meeste mensen die deze pagina hebben gelezen, waren aangenaam verrast. Verkoeling, Biodiversiteit, Gezondheid, Seculaire, Ecosysteemdiensten, Waterbeheersing, Bodemleven, Windvangers, Zuurstof, Luchtvervuiling, Klimaat, Sociale cohesie, welzijn en Economische waarde

Afbeelding 1: De vele en de diverse functiewaarden van een boom

Functiewaarden per locatie - bomenverordening

Naast de algemene functiewaarden die praktisch voor elke boom van toepassing zijn, is de omgeving waarbinnen een boom zich bevindt ook van belang. Een boom binnen het stedelijk gebied heeft doorgaans een hogere en zeker een andere waarde dan een boom in het buitengebied. Om deze reden is er een bomenverordening opgesteld, waarin (lokale)regels zijn opgenomen om bepaalde bomen en houtopstanden (soms extra) te beschermen. Op basis van de bomenverordening zijn vier beoordelingscriteria vastgesteld. Voor meer informatie en een uitgebreidere toelichting, raadpleeg “Toelichting: Beoordeling functie of waarden van de boom”.

Beoordelingscriteria 1: Waarde voor stadsschoon of landschap
Beoordelingscriteria 2: Natuur- en milieuwaarde
Beoordelingscriteria 3: Cultuurhistorische waarde
Beoordelingscriteria 4: Waarde voor de leefbaarheid

Elk beoordelingscriterium wordt nader geclassificeerd, waarbij er 3 classificaties worden gehanteerd.

Top waarde
Hoge waarde
Normale waarde

Functiewaarde per locatie- bomenverordening Naast de algemene functiewaarden die voor elke boom van toepassing zijn, is de omgeving waarbinnen een boom zich bevindt ook van belang. Een boom binnen het stedelijk gebied heeft doorgaans meer waarde dan een boom in het buitengebied. Om deze reden is er een bomenverordening opgesteld, waarin (lokale)regels zijn opgenomen om bepaalde bomen en houtopstanden (soms extra) te beschermen.1: Waarde voor stadsschoon of landschap 2: Natuur- en milieuwaarde 3: Cultuurhistorische waarde Beoordelingscriteria 4: Waarde voor de leefbaarheid Op elk van de criteria kan een boom 3 mogelijke classificeringen krijgen: • Top waarde • Hoge waarde • Normale waarde De bomenverordening bevat regels voor de bescherming van (specifieke) bomen en houtopstanden

Afbeelding 1:In de bomenverordening zijn regels opgenomen om bepaalde bomen en houtopstanden (extra) te beschermen

Een oude boom met een stamdiameter van 100-120 cm vertegenwoordigt dezelfde waarde als 100 tot 400 jonge bomen. Als u op korte termijn de kap van een oudere boom wilt compenseren, brengt dit aanzienlijke kosten met zich mee. Daarnaast heeft een nieuw geplante boom 1 of 2 jaar nodig om aan te slaan (voordat hij begint te groeien). Vervolgens duurt het minimaal 5 tot 10 jaar voordat de boom enigszins begint met het vervullen van de genoemde functionele waarden. Bekijk ook de bijgevoegde grafiek.

Duurzaam boombehoud is vaak in veel opzichten veel efficiënter

Om de kap van een volwassen boom te compenseren, zijn er 100 jonge bomen nodig. Een jonge boom wordt gedefinieerd als een boom met een stamdoorsnede van 8 cm en een hoogte van ongeveer 5 tot 6 meter. Aangezien deze bomen een stamdoorsnede van 8 cm hebben, duurt het ongeveer 5 tot 10 jaar voordat zij beginnen bij te dragen aan de functionele waarden van een volwassen boom.

Er zijn 400 jonge bomen met een stamdoorsnede van 2 cm nodig, waarvan de kosten beginnen vanaf €50 (exclusief groeiplaatsen arbeidsloon). Deze hoeveelheid komt overeen met één oude boom met een stamdiameter van 100-120 cm. Voor bomen met een dikkere stam (stamdoorsnede van 4 cm), wat ook vaak door gemeentes wordt aangeplant, zijn er nog steeds 200 exemplaren nodig. De gemiddelde kosten, inclusief groeiplaats en arbeidsloon, liggen dan tussen €250 en €750. De aanplantkosten in verharding beginnen vanaf €1.500.

Afbeelding 2: Een oude boom met een stamdiameter van 100-120 cm is even waardevol als 400 tot 100 jonge bomen

Afbeelding. Hoe belangrijk – 1.0 -- 100 tot 400 jonge bomen. Een oude boom met een stamdiameter van 100-120 cm vertegenwoordigt dezelfde waarde als 100 tot 400 jonge bomen. Als u op korte termijn de kap van een oudere boom wilt compenseren, brengt dit aanzienlijke kosten met zich mee. Daarnaast heeft een nieuw geplante boom 1 of 2 jaar nodig om aan te slaan (voordat hij begint te groeien). Vervolgens duurt het minimaal 5 tot 10 jaar voordat de boom enigszins begint met het vervullen van de genoemde functionele waarden. Bekijk ook de bijgevoegde grafiek en denk aan Verkoeling, Biodiversiteit, Gezondheid, Seculaire, Ecosysteemdiensten, Waterbeheersing, Bodemleven, Windvangers, Zuurstof, Luchtvervuiling, Klimaat, Sociale cohesie, welzijn en Economische waarde

Hoe groter en ouder de boom, hoe groter de bijdrage

De gewenste functiewaarden nemen exponentieel toe zodra bomen groter en ouder worden, met een toename in kroonomvang en hoogte, zoals weergegeven is in de afbeeldingen. Ook de levensduur van een boom, verdeeld in een economische en een natuurlijke levensduur, beïnvloedt de mate waarin de boom zijn functies kan vervullen. Bekijk ook de verschillende grafieken met toelichting bij Afbeelding 4.

Stadbomen hebben maar een gem. levensduur van 37 jaar

Ondanks de grote behoefte aan groen binnen het stedelijk gebied, blijkt uit onderzoek dat een gemiddelde stadsboom niet ouder wordt dan 37 jaar. De belangrijkste oorzaken zijn: er is te weinig ondergrondse groeiruimte. Daarnaast is wijkrenovatie, vaak in combinatie met het vervangen van kabels en leidingen ook een belangrijke oorzaak. Hoe dan ook, deze leeftijd stemt niet overeen met de verwachte economische levensduur en al helemaal niet met de natuurlijke levensduur die van toepassing is op een boom van bijvoorbeeld de 1ste grootte (zie Afbeelding 3). Het vroegtijdig verwijderen van een boom, bijvoorbeeld na 37 jaar in plaats van bijvoorbeeld 80 jaar, betekent dat de boom slechts 25% van de beoogde functiewaarden levert ten opzichten van de functiewaarde die van toepassing zouden zijn bij 80 jaar. (Functiewaarde getal 20 versus 80 = 25%.) Naast de waarde van het groen, is er hier cijfermatig (financieel gezien) echt sprake van een aanzienlijke kapitaalverspilling.

Ondanks de grote behoefte aan groen binnen het stedelijke gebied, blijkt uit onderzoek dat een gemiddelde stadsboom niet ouder wordt dan 37 jaar. De belangrijkste oorzaken zijn: te weinig ondergrondse groeiruimte en wijkrenovatie, vaak in combinatie met het vervangen van kabels en leidingen. Hoe dan ook deze leeftijd komt niet overeen met de verwachte economische levensduur die van toepassing is bij een boom van de 1ste grootte (zie toelichting). Het vroegtijdig verwijderen van een boom, bijvoorbeeld na 37 jaar in plaats van 80 jaar, betekent dat de boom slechts 25% van de beoogde functiewaarden levert (functiewaarde getal 20 versus 80 = 25%). Het duurzame behoud van oudere bomen is daarom zeer efficiënt Een boom vroegtijdig verwijderen is doorgaans letterlijk en figuurlijk pure kapitaalvernietiging

De gewenste functiewaarden nemen exponentieel toe naarmate de bomen meer kroonvolume krijgen en in omvang en hoogte toenemen, zoals geïllustreerd is in de afbeeldingen. Hoe groter en ouder de boom, hoe groter de bijdrage aan onze samenleving. Ook de levensduur van een boom, verdeeld in een economische en natuurlijke levensduur, beïnvloedt de mate waarin de boom zijn functies kan vervullen. Verkoeling, Biodiversiteit, Gezondheid, Seculaire, Ecosysteemdiensten, Waterbeheersing, Bodemleven, Windvangers, Zuurstof, Luchtvervuiling, Klimaat, Sociale cohesie, welzijn en Economische waarde

Afbeelding 3: De functiewaarden nemen exponentieel toe naarmate bomen groter en ouder worden.

Wat zijn duurzame bomen? Is eigenlijk geen relevante vraag

Een veelgestelde, begrijpelijke vraag, maar het is veel relevanter om te vragen wanneer er sprake is van een duurzame boomsituatie. Waarbij het boomsoort wel het vertrek- of uitgangspunt is, maar voor een optimale duurzame situatie zijn er echt meerdere kwaliteitscriteria vereist. Daarnaast bepaalt niet het boomsoort, maar juist de omgeving welke functiebehoeftes er noodzakelijk zijn voor die specifieke locatie (de boomlocatie).

Een voorbeeld hiervan is de Plataan, die zeer geschikt is als stadsboom vanwege zijn weerstand tegen arme bodems, droogteperiodes, verharding en strooizout. Daarnaast kan deze boom snel een dichte groene massa vormen, wat gunstig is voor het creëren van schaduw. Echter, wat betreft biodiversiteit levert de plataan slechts een beperkte bijdrage. Daarentegen ondersteunt een Schietwilg direct en indirect ongeveer 450 verschillende dieren- en insectensoorten. (Bekijk ook "De groene, gele en zwarte lijst versus Biodiversiteit" .) Echter, de omvang is bijna de helft kleiner dan die van de plataan. De juist functiebehoeftes invullen voor de beoogde locatie is de meest duurzame boomsituatie.

Het boomsoort en de conditiewaarden bepalen het functiewaarden getal

Zoals u wellicht gelezen heeft, promoten wij een Bomen Effect-Advies in plaats van een B.E.-Analyse. Het grootste verschil tussen beide is als volgt: Bij een B.E.-Analyse wordt achteraf bepaald welke invloed de geplande werkzaamheden hebben op de bomen binnen het beoogde plangebied. Bij een B.E.-Advies wordt er echter vooraf gekeken naar de potentiële mogelijkheden waarbij een functiewaarden getal bepalend is. Na een veldinventarisatie wordt aan alle bomen een functiewaarden getal toegekend. Op deze manier wordt een helder en duidelijk overzicht gecreëerd. Dit geeft inzicht in welke bomen binnen een bepaald plangebied nu en in de toekomst het meest waardevol (kunnen) zijn. Soms komen hier echt verrassende conclusies uit voort.

Bomen van de 1ste grootte kunnen een behoorlijke hoogte en omvang krijgen en leveren daardoor de meeste functiewaarden, De bomenwereld is verdeeld in 3 (4) categorieën. Bomen van de 1ste grootte worden hoger dan 12 meter (t/m 20-35 meter). Bomen van de 2de grootte bereiken een hoogte van 6 tot 12 meter. Bomen van de 3de grootte blijven kleiner dan 6 meter. Elke bomengroep heeft een economische levensduur en een natuurlijke levensduur. Deze criteria (de lengte van de levensduur) zijn vastgesteld in het Handboek Bomen Verkoeling, Biodiversiteit, Gezondheid, Seculaire, Ecosysteemdiensten, Waterbeheersing, Bodemleven, Windvangers, Zuurstof, Luchtvervuiling, Klimaat, Sociale cohesie, welzijn en Economische waarde Diverse boomgroepen met de bijbehorende functiewaarden getallen.

Afbeelding 4: Diverse boomgroepen met de bijbehorende functiewaarde getallen.

De bomenwereld is ingedeeld in 3 (4) categorieën volgens Afbeelding 4. Nader te benomen als Bomen van de 1ste, 2de, en 3de grootte. Hoe groter de omvang van de boom (groene massa), hoe hoger het functiewaarden getal. Elke bomengroep heeft zowel een economische levensduur als een natuurlijke levensduur, welke gekoppeld is aan het functiewaarden getal. Dit getal dient als uitgangspunt. Op basis van de conditiewaarden zal er eventueel een af- of opwaardering plaatsvinden. Door het verbeteren van de groeiplaats kan zowel de conditie als de omloop naar een hoger niveau worden gebracht, wat resulteert in een aanzienlijke verhoging van de functiewaarden.

De Conditiecriteria zijn exact gelijk aan de Duurzaamheidcriteria

Wanneer een boom tekenen vertoont van verminderde conditie, zoals weergegeven in de vijf onderstaande afbeeldingen, zijn er doorgaans vier factoren die hierbij een rol spelen.

De criteria die gelden voor conditiewaarden zijn exact vergelijkbaar met de criteria die gelden voor de een duurzame boomsituatie.

De meest voorkomende oorzaak is een gebrek aan ondergrondse (groei)ruimte. Niet altijd maar dit probleem kan vaak worden opgelost door de huidige groeiplaats te vergroten en/of te verbeteren. Hoe ouder een boom wordt hoe meer groeiruimte hij nodig heeft.
Voor een duurzame boomsituatie moet er dus voldoende ondergrondse groeiruimte zijn of gecreëerd worden. Een langere omloop of levensduur leidt tot een veel hoger functie waarden getal (leid tot een veel duurzamere situatie).

Een andere oorzaak is. Er is een verkeerde boomkeuze geweest die (totaal) niet aansluit op de plaatselijke omstandigheden (zoals bodemtype, waterprofiel, (zee)wind, et cetera). In sommige gevallen kan de groeiplaats worden aangepast, maar soms is het beter om een nieuwe boom te plaatsen.
Bomen die niet goed groeien leveren geen of onvoldoende functiewaarden. Dit resulteert in een niet-duurzame boomsituatie, wat ook geldt voor het vervullen van de functiebehoeftes op die locatie wenselijk zijn.

Voor een duurzame boomsituatie moet er dus voldoende ondergrondse groeiruimte zijn of gecreëerd worden. Een langere omloop of levensduur leidt tot een veel hoger functie waarden getal (leid tot een veel duurzamere situatie). Bomen die niet goed groeien leveren geen of onvoldoende functiewaarden. Het planten van vijf zomereiken, die bekend staan als duurzame bomen, is niet de meest optimale situatiekeuze. Het diversifiëren van het assortiment om ziektes en virussen te voorkomen, biedt een veel duurzamere oplossing. Het beschermen van de groeiplaats, ook bekend als de kwetsbare boom- of wortelzone, is een essentiële voorwaarde voor het waarborgen van een duurzame boomomgeving

De conditie- en of de duurzaamheidkwalificatie is Onvoldoende - Er vindt een afwaardering plaats van 27%. Er is sprake van een onregelmatige kroon. De eindscheuten vertonen de afgelopen jaren een aanzienlijke afname in lengte, wat vaak gepaard gaat met een mindere bladbezetting, kleinere bladeren of afwijkende bladkleuren. Daarnaast kan de aanwezigheid van dood hout aan de buitenzijde van de kroon (15 tot 30%) ook een indicatie zijn voor een matige conditie. Afhankelijk van de oorzaak (of oorzaken), is herstel mogelijk. Indien het probleem te wijten is aan beperkte Ondergrondse (groei)ruimte, een veelvoorkomend verschijnsel, is echter wel actie vereist.

De conditie- en of de duurzaamheidkwalificatie is Goed -Er vindt geen afwaardering plaats. Er is sprake van een gezonde krachtige groei. De kroon heeft een mooi sluitend vertakkingspatroon. De uitlopers, bladbezetting, grootte van het blad en de bladkleur zijn allemaal zoals verwacht. Deze classificering wordt vaak toegekend aan bomen in de jeugd- of jongvolwassen fase.

De conditie- en of de duurzaamheidkwalificatie is Zeer slecht - Er vindt een afwaardering plaats van 77%. De boom is dood of grotendeels afgestorven, waarbij meer dan 60 tot 70% van de boom niet meer levensvatbaar is. Herstel is niet mogelijk.

De conditie- en of de duurzaamheidkwalificatie is Slecht - Er vindt een afwaardering plaats van 43%. Er is sprake van duidelijke stagnatie in de groei, gecombineerd met verschijnselen van afsterving. De boom bevat vaak meer dan 30 tot 40% dood hout. Het herstelproces is, afhankelijk van verschillende factoren, is doorgaans twijfelachtig. Het is verstandig om te overwegen of verwijdering van de boom niet de beste oplossing is.

De conditie- en of de duurzaamheidkwalificatie is Voldoende - Er is sprake van een normale, acceptabele groei. De afwaardering van het functiewaarde getal is 12%. Het vertakkingspatroon van de kroon is doorgaans aan de rand dunner geworden. De lengte van de uitlopers (de nieuwe twijgen) is enigszins verminderd. Evenzo kunnen de bladbezetting, bladgrootte en bladkleur minder zijn. Oudere bomen (vanaf 50 à 75 jaar) vallen zelden in de categorie "goed". Het is geen positief teken wanneer jongere bomen (jeugd- of jongvolwassen fase) worden gekwalificeerd als "voldoende".

Afbeelding 5: De criteria van de conditiewaarden zijn gelijk aan de duurzaamheidcriteria.

Er kan sprake zijn van een (ernstige) virusaantasting. Of dit verholpen kan worden, hangt volledig af van het type virus.
Het planten van vijf zomereiken, die bekend staan als duurzame bomen, is niet de meest optimale situatiekeuze. Het diversifiëren van het assortiment om ziektes en virussen te voorkomen, biedt een veel duurzamere oplossing.

Ten slotte: er kan in het verleden wortelschade zijn ontstaan, mogelijk zijn er in het verleden graafwerkzaamheden rond de boom geweest. Bij beperkte wortelschade is er vaak sprake van een tijdelijke vermindering van de conditie. In het geval van ernstige schade is de overlevingskans van de boom gering. Het verstrekken van water en het verbeteren van de bodemstructuur zijn mogelijke maatregelen die overwogen kunnen worden.
Het beschermen van de groeiplaats, ook wel bekend als het beschermen van de kwetsbare boom- of wortelzone, is essentieel voor het waarborgen van een duurzame boomomgeving.

Het beschadigen van (gestel)wortels is in het algemeen de hoofdoorzaak van het voortijdig uitvallen van bomen. De ondergrondse gevolgen van dergelijke wortelschade, bijvoorbeeld door graafwerkzaamheden, worden vaak jaren later pas zichtbaar (bij de inventarisatie van de boomconditie). Daarom is het van belang dat wortelschade wordt voorkomen. Op de poster "WERKEN ROND BOMEN" kan 5 soorten wortelschade terugvinden.

Bijlage 1: Op de poster “WERKEN ROND BOMEN” worden 5 soorten wortelschade benoemd.

Wortelschade mogelijk zijn er in het verleden graafwerkzaamheden rond de boom geweest. Bij beperkte wortelschade is er vaak sprake van een tijdelijke vermindering van de conditie. In het geval van ernstige schade is de overlevingskans van de boom gering. Het verstrekken van water en het verbeteren van de bodemstructuur zijn mogelijke maatregelen die overwogen kunnen worden. Het beschermen van de groeiplaats, ook wel bekend als het beschermen van de kwetsbare boom- of wortelzone, is essentieel voor het waarborgen van een duurzame boomomgeving Het beschadigen van (gestel)wortels is in het algemeen de hoofdoorzaak van het voortijdig uitvallen van bomen. De ondergrondse gevolgen van dergelijke wortelschade, bijvoorbeeld door graafwerkzaamheden, worden vaak jaren later pas zichtbaar (bij de inventarisatie van de boomconditie). Daarom is het van belang dat wortelschade wordt voorkomen. Op de poster "WERKEN ROND BOMEN" kan 5 soorten wortelschade terugvinden.

Afbeelding 6: Op de poster “WERKEN ROND BOMEN” worden 5 soorten wortelschade benoemd.